We verlangen er allemaal wel naar denk ik: leven vanuit innerlijke rust, stabiliteit en dankbaarheid. In de vorige blog ging het over het op en neer gaan op de ladder van veiligheid uit de polyvagaaltheorie. Hoe je daarin vast kan komen te zitten in plaats van heen en weer te pendelen. In deze blog wil ik met je kijken hoe die veiligheid én onveiligheid in de praktijk eruit ziet.
Als je die namelijk kunt herkennen en erkennen in je eigen leven, dan kun je door het opdoen van nieuwe ervaringen, uit ongezonde patronen komen. Daarnaast deel ik drie belangrijke en onmisbare voorwaarden die nodig zijn in het opdoen van nieuwe veilige ervaringen
Onveiligheid in de praktijk
Gewaarwording van gevaar
In de polyvagaaltheorie noemen ze dit het sympathische deel van zelfbescherming. Wat wil zeggen dat je in actie komt door te vluchten of te vechten. Dat klinkt meteen heel heftig maar we zitten daar sneller in dan je denkt. Wat gebeurd er?
Heel sneaky verdwijnt je houding van dankbaarheid. Je wordt kritischer, en gaat situaties (ver)oordelen. Ook ga je sneller concurreren met anderen. Je wilt het beter doen, of je vindt dat jij het beter kan dan de ander. Je bent gedaald op de ladder van veiligheid naar onveiligheid.
Je raakt wat meer op jezelf gericht en kunt niet rustig denken over oplossingen. Je voelt je wat chaotisch in je hoofd, opgejaagd of gestrest. Dit zijn allemaal signalen om in de actiestand te komen. Je moet iets doen. Je gaat vechten door alle zeilen bij te zetten om wat er op je af komt het hoofd te bieden. Je zet er een tandje bij en gaat de uitdaging wel aan. Of je vlucht; je verzint allerlei dingen om dat gevoel te verminderen door de situatie te ontvluchten met een smoes.
Als je moe en geprikkeld bent, kom je hier snel in terecht. Of als je kritiek krijgt dan kan dit ook je eerste neiging zijn. Je voelt je aangevallen of afgewezen en dat vraagt meestal onbewust om actie. We schieten dan snel in deze vorm van zelfbescherming.
Gewaarwording van levensbedreiging
Als je in een dip zit of je voelt je depri ben je verder gezakt op de ladder, naar het onderste deel. Dit noemen ze in de polyvagaaltheorie het parasympathische deel en wel aan de dorsaal vagale kant. Pff, denk je waarschijnlijk, wat een woord. Ik gebruik deze woorden ook liever niet, maar ik doe geen recht aan de theorie als ik ze niet meld. Wat mij betreft mag je het meteen weer vergeten.
In dit deel val je eigenlijk stil. Je voelt je verslagen, lusteloos, hopeloos en eindeloos moe. In deze staat voelen mensen zich zo onveilig dat ze eigenlijk ineenstorten. Hier sluit je je af voor je omgeving. Je trekt je terug en kunt wegdromen, in een andere wereld zijn. Je kunt je gevoelloos voelen. Je denkt dat iedereen het beter weet dan jij en dat jou niets lukt. Het is een verlammend gevoel. Hier trek je het liefst het dekbed over je hoofd en communiceer je: ik ben er niet. Als je hier vast komt te zitten, kun je je echt sip en depri voelen. Als je een burnout hebt gehad zal je hier dingen uit herkennen.
Veiligheid volgens de Polyvagaaltheorie
Tijd voor wat positiviteit. We eindigen met het gezonde en veilige deel bovenaan de ladder. Het parasympathische deel en dan de ventraal vagale kant. Mag je ook weer vergeten.
Op deze plek voel je je helemaal veilig. Hier ben je dankbaar, heb je vertrouwen in de mensen om je heen. Je bent sociaal, betrokken en nieuwsgierig. In verbinding met jezelf. Je weet wat je nodig hebt. Je weet wat je behoeften zijn en daarin kun je ook voor jezelf zorgen.
Ook ben je verbonden met de mensen om je heen. Je bent sociaal en betrokken, Hier kun je realistisch denken en goede keuzes maken. Je beweegt je flexibel door het leven en kunt groeien en ontwikkelen. Je weet wat de mensen om je heen, je kinderen nodig hebben en kunt hen helpen als zij zich onveilig voelen. Je bent flexibel en staat open om opties en mogelijkheden te verkennen.
Veilig door context・keuze・verbinding
Wat nu als je bij jezelf opmerkt dat je zakt op de ladder van veiligheid naar onveiligheid? Als eerste zijn er drie belangrijke voorwaarden nodig. Ze zijn essentieel. Als er 1 mist wordt je meteen alert. Je gaat dingen doen om weer grip te krijgen en veiligheid te ervaren. Je maakt een switch van zijn naar doen. Van mogen naar moeten. Van leven naar overleven.
- De eerste belangrijke voorwaarde is dat je de context van een situatie moet weten om je veilig te voelen. Als het waarom, het hoe en het wat uitgelegd is dan geeft dat je houvast en veiligheid. Denk hierbij even aan het spelletje van vroeger waar je geblinddoekt wordt meegenomen. Je hartslag loopt meteen op. Je voelt je onveilig.
- Het tweede belangrijke punt is dat je altijd keuzemogelijkheden nodig hebt. Dat kunnen kleine keuzemogelijkheden zijn. Met geen of te weinig keuzemogelijkheden, ervaart je lichaam een situatie als onveilig. Wanneer je teamleider je oplegt om op dit moment iets te doen op zijn manier dan schiet je heel snel in de weerstand. Een bepaalde mate van autonomie en vrijheid om het op jouw manier te doen is nodig om veiligheid te ervaren.
- De derde belangrijke voorwaarde voor veiligheid is de mogelijkheid om te verbinden met iemand die bovenaan de ladder staat, die zich veilig voelt in zichzelf en de wereld. In verbinding met iemand die zelf veilig is kun je ook weer veilig worden. Een kind wat hard gevallen is zet het op een huilen en komt weer tot rust bij mama op schoot.
Basis gelegd in de kinderjaren
De basis voor veiligheid wordt al gelegd in de kinderjaren. Een kind heeft deze 3 essentiële voorwaarden nodig om zich veilig te voelen. Op die manier ervaart het ruimte om te ontwikkelen. Voor een klein kind is het al belangrijk om context te krijgen, op zijn of haar niveau. Om keuzes te hebben binnen de begrenzing van wat het aan kan. Ook is de verbinding met zijn opvoeder essentieel als het zich onveilig voelt.
Zo klein als ze zijn wordt hier al de basis gelegd voor veiligheid of angst. Voor ontwikkeling of zelfbescherming en voor ontspannenheid of stress.
Wat nu als je de onveiligheid in jezelf herkent?
Er is een proces nodig van erkennen, herkennen en oefenen. Met de essentiële voorwaarden van context, keuzemogelijkheden en in verbinding met een veilige ander kun je dit proces in jezelf aankijken. Dit is meestal geen quickfix. Dat komt omdat het gaat over langdurig ingesleten patronen. Er zijn mooie oefeningen en hulpbronnen die je hierbij kunnen helpen. Vanuit die veiligheid krijg je weer vertrouwen in jezelf en je medemens. Zo creëer je de mogelijkheid om weer terug te keren naar een dankbare houding.
Er valt nog veel meer te zeggen over de Polyvagaaltheorie. Maar in deze blog al weer meer dan genoeg informatie. Toch denk ik dat als je tot hier gelezen hebt, je voor dit moment genoeg weet om veiligheid en onveiligheid bij jezelf te herkennen.
Merk jij na het lezen van deze blog een verlangen naar een leven vanuit dankbaarheid, nieuwsgierigheid en vertrouwen. En voel je dat je bij tijden flink vast kan zitten in de onveiligheid door overlevingspatronen en zelfbeschermingsgedrag? Kies dan voor een traject individuele therapie waarin je dit proces met mij kunt doorlopen.
Als we een veilige plek vinden bij onze moeder, voelen we ons veilig in de wereld.
-Hannah Cuppen-
